Kur'ân Harfleri - قرآن حرفلرى

Seyyid Kazasker Mustafa İzzet Efendi Ayasofya Camii’nde asılı büyük levhaların hattatıdır. İbnülemin Mahmud Kemal “Son Hattatlar’da” O’nun onbir Mushaf-ı Şerif, bir o kadar Delailü’l-Hayrat, otuzdan ziyade En’am ve ikiyüzden fazla Hilye-i Saadet yazdığını belirttikten sonra düştüğü dipnotta, Ayasofya’daki şaheser levhaların hikayesini naklediyor:

Sözlüklerde anlamı süs ve ziynet olarak karşılanan hilye, İslam sanatlarındaHz. Peygamber'in fiziksel özellikleri ve güzelliğini sade bir dille detaylı biçimde anlatan eserlere verilen genel addır. Asırlar boyunca hilyeler, şemail eserleriyle birlikte Hz. Peygamber'in aziz hatırasını yaşatma ve O'nun örnek kişiliğini sonraki nesillere aktarma konusunda önemli bir işlevi yüklene gelmişlerdir. Tür olarak zaman zaman birbirlerine karıştırıldıkları da görülen şemail ve hilyelerin arasındaki temel fark kısaca şu şekildedir: Şemail eserlerinde konu edilen Hz. Peygamber'in beşerî yönü, yaşama üslubu ve şahsi hayatıdır. Bu bağlamda şemailler kişisel portreler olarak karşımıza çıkarlar ve hilyelerden çok daha hacimli eserlerdir.1 Hilyelerde ise yukarıda belirttiğimiz gibi sadece Hz. Peygamber'in fiziksel özellikleri ele alınır. Ayrıldıkları bir diğer nokta ise hilyelerin zamanla yazılı metin formundan görsel levha formuna doğru tekamül edişidir.

Muhakkak

Muhakkak kelimesinin lügat yani sözlük anlamı, muhkem, muntazam, şüpheli bir yeri kalmamış, sağlam söz ve sağlam dokunmuş kumaş demektir. Bu yazının kalem genişliği 2,5 – 3 mm olup harflerin de yazılırken hiçbir fedakarlık yapılmaz. Daha doğrusu kalemin bütün hakkı verilir. Muhakkak yazının görünüş itibarıyla kufî’den ilk çıkan yazı olduğu anlaşılmaktadır. Zira bu yazıda dik harflerin boyları ile sin, şın, sad, dad ve fe gibi çanaklı tabir edilen harflerin sola doğru uzayan kısımları sülüs yazıya nispetle daha uzun olduğu gibi dönüş noktaları veya yerleri de sertçe bir manzara arz etmektedir. Ayrıca çanaklı harfler sülüs’tekiler kadar derin değildir. Bu yazı bilhassa Kur’anların yazılmasında kullanılmıştır.

Mabedlerin dışında kalan evlerin ve işyerlerinin duvarlarını süsleyen ve küçük ebatta olanlar yanında celî sülüs, celî ta’lik, celî dîvânî gibi daha iri yazılarla oluşturulan büyük boy hatla yazılmış Hz. Peygamber’i öven âyetler, hadisler, ondan şefaat talebeden Arapça, Farsça ve Türkçe beyitlerden oluşan levhalar bir yere asılmak ve karşıdan bakılmak için hazırlanmış sanat eserleridir.

Levhalarda bazen Peygamber Efendimiz’e yazılan methiyelerin, çoğunlukla da kısa ve özlü mesajlar içeren âyet ve hadislerin yer aldığı görülür. Celî yazılarla yazılmış levhaların önemli bir kısmı mürekkep yerine altın kullanılarak zerendûd tarzında işlenmiştir. Bu tarz çalışmalarda celî üstadı Sâmi Efendi’nin eserleri öne çıkmaktadır.